کد مطلب:298677 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:120
وفات ام کلثوم
پیش از این گفته شد كه از كل اخبار چنین به دست می آید كه ام كلثوم پیش از واقعه ی كربلا در مدینه از دنیا رفت و در همانجا به خاك سپرده شد، و اما اینكه دقیقا در چه سالی فوت نموده تاریخی در دست نیست. كتاب اعیان الشیعه وفات او را سال 54 هجری ذكر كرده است، اما این قول با آنچه در كتاب خلاف شیخ طوسی (ره) روایت شده و در كتاب استیعاب، اصابه و اسدالغابه نیز ذكر شده كه حسنین (ع) دنبال جنازه بودند منافات دارد زیرا شهادت امام حسن (ع) در سال 50 اتفاق اتفاد و معلوم می شود وفات ام كلثوم قبل از سال 50 بوده است، اگر چه روایت شیخ (ره) نیز از نظر سند مخدوش است و نقلهای دیگر هم برای ما معتبر نیست.
اما روایت شیخ (ره) این گونه است كه از عمار بن یاسر نقل كرده كه گوید: جنازه ی ام كلثوم دختر علی (ع) و پسرش زید بن عمر را برداشتند، و دنبال جنازه، حسن و حسین (ع)، عبدالله بن عمر، عبدالله بن عباس و ابوهریره بودند، و (برای نماز) جنازه
زید را جلو و جنازه ی ام لثوم را پشت سر او گذاردند و بدان نماز خواندند. [1] .
در نقل كتاب استیعاب، اصابه و اسدالغابه این گونه است كه هنگام نماز حسن بن علی (ع) به عبدالله بن عمر گفت تا به جنازه ی آن دو نماز بخواند، و او هم قبول كرد كه نماز خواند. [2] .
خدشه ای كه در سند روایت شیخ (ره) است این است كه روایت از عمار بن یاسر نقل شده و عمار چنانكه می دانیم در جنگ صفین به شهادت رسید، و وفات ام كلثوم پس از جنگ صفین و ظاهرا پس از شهادت امیرالمومنین (ع) در مدینه اتفاق افتاده، و ممكن است عمار در این روایت، عمار بن ابی سلامه و یا عمار دیگری بوده كه به خاطر شهرت عمار بن یاسر راویان آن را به عمار بن یاسر نسبت داده اند. والله العالم.
و اما علت وفات ام كلثوم و فرزندش زید را كه هر دو با هم در یك روز و یك ساعت از دنیا رفتند، و همین سبب شده كه از یكدیگر ارث نبرند زیرا معلوم نبود كدام یك جلوتر از دیگری فوت شده، ابن حجر در اصابه این گونه نوشته است كه:
«میان قبیله ی بنی عدی نزاعی در گرفت، و زید بن عمر از خانه بیرون رفت تا نزاع را برطرف كند و میان آنها را اصلاح دهد، مردی از قبیله ی بنی عدی او را نشناخت و در تاریكی ضربتی به سر او زد كه سرش را به سختی شكست، و همان ضربت موجب بیماری زید شد و پس از چند روز از دنیا رفت، مادرش ام كلثوم نیز قبلا بیمار بود، و تصادفا در همان روز و در همان ساعتی كه زید از دنیا رفت، فوت كرد، و همین سبب شد كه ندانستند كدام یك زودتر از دنیا رفته و كدام یك وارث دیگری بوده و از این رو هیچ كدام از دیگری ارث نبردند.»
و نظیر این مطلب در آن دو كتاب دیگر یعنی استیعاب و اسدالغابه نیز با مختصر اختلافی ذكر شده است.
و در كتاب تهذیب شیخ طوسی (ره) نیز این جریان به طور اجمال در حدیثی از امام باقر (ع) روایت شده و حدیث این گونه است كه امام (ع) فرمود:
«ام كلثوم دختر علی بن ابیطالب (ع) و فرزندش زید بن عمر بن خطاب هر دو در یك ساعت از دنیا رفتند و معلوم نشد كدام یك پیش از دیگری از دنیا رفته و از این رو هیچ كدام از دیگری ارث نبردند... [3] ».
این حدیث را مرحوم شیخ در باب «میراث غرقی و مهدوم علیهم» نقل كرده و ظاهرا همین موضوع سبب شده كه برخی گفته اند: ام كلثوم و زید در زیر آوار ماندند و خانه بر سرشان ویران شد و همان سبب مرگ آن دو گردید.
و شاید دلیل و مدرك دیگری در این باره به دست نویسنده ی مزبور افتاده كه نگارنده آن را نیافتم، اما نقل حدیث در باب مزبور به تنهایی نمی تواند دلیل بر این مطلب باشد، والله العالم.
این بود آنچه این بنده ی بی بضاعت با قلم ناتوان خود درباره ی زندگانی بانوی اسلام حضرت فاطمه ی زهرا (س) و دختران بزرگوارش به رشته ی تحریر درآورده و از روی مولفات دانشمندان شیعه و اهل سنت به این سبك برای شما گرد آورده و پاره ای توضیحات نیز بدان افزودم، و امید است مورد استفاده و مطبوع اهل دانش و گویندگان و عموم خوانندگان محترم قرار گرفته و ادامه ی توفیقات این حقیر بی مقدار را در انجام این گونه خدمات از درگاه خدای سبحان درخواست نموده، و در هر حال از دعای خیر فراموشم نفرمایند، و از تذكرات سودمند، و یادآوری لغزشها و اشتباهاتی كه برخورد می كنند دریغ ننموده، و بدین وسیله مرا مرهون الطاف خویش قرار دهند.
والحمدلله اولا و آخرا
سید هاشم رسولی محلاتی
امام زاده قاسم شمیران- به تاریخ 3 شعبان 98
[1] خلاف، (چاپ تهران)، ج 1، ص 294.
[2] اسدالغابه، ج 5، ص 615؛ الاصابه، ج 4، ص 468؛ استيعاب نيز در ذيل همان صفحه چاپ شده.
[3] تهذيب الاحكام، ج 9، ص 362.